Zalesie Dolne – historia i teraźniejszość

Zalesinek, czyli 1/5 obszaru Zalesia.

Zalesie zostało stworzone poprzez połączenie ze sobą kilku parcelowanych terenów, z trzech sąsiadujących majątków: Wólki Kozodawskiej, Wilanowa i Gołkowa.

Jest to swego rodzaju fenomen, ponieważ właściciele tych 3 majątków działali w zgodnym porozumieniu (przy subtelnej konkurencji), co zaowocowało ogromną, 500 hektarową urbanizacją. Proces rozpoczął się w 1924 roku i zakończył w 1929. Oczywiście pierwszym „puzlem” w tej układance, było wydzielone w 1898r. letnisko Borówka, na obszarze Wólki Kozodawskiej.

Zalesinek – nazwa

Zalesinek jest nazwą w zasadzie nieformalną, zaproponowaną przez panią Marię Osińską w 1936r. Państwo Osińscy mieszkali przy al.Lipowej. Pan Osiński jako sekretarz ministra Kwiatkowskiego miał poważny wpływ na decyzje rządu RP, a jego żonie zawdzięczamy tę piękną nazwę.

Nazwa urzędowa Zalesinka to – Wólka Kozodawska Letnisko w gminie Jazgarzew, w powiecie grójeckim. Pod tą nazwą, w latach 1933-1952 funkcjonowała tu Gromada(sołectwo) obejmująca także Borówkę i Wyglądówkę, a 1952-1975 w ramach m-sta Piaseczna.

Wydaje się, że obecnie nazwa Zalesinek przeżywa renesans, jako wynik piaseczyńskiej unifikacji, podobnie jak reszta Zalesia.

Wólka Kozodawska.

Do 1946r. czyli do przymusowej nacjonalizacji dóbr, ośrodkiem majątku był Dwór usytuowany kilkaset metrów od drogi Gołków-Piaseczno, przy obecnej ulicy Dworskiej. Dwór pełnił funkcję gminy do 1867r, zlikwidowanej po Powstaniu Styczniowym. W 1920r. majątek nabyła rodzina p.p. Zawadzkich i od tego momentu, etapami, następują bardzo poważne zmiany bliższej i dalszej okolicy.

Co wydarzyło się w historii na obszarze dzisiejszego Zalesinka?

– Oczywiście najważniejsza jest tu bitwa 9-10 lipca 1794r. poprzedzona obozowaniem Tadeusza Kościuszki z wojskiem 27-30 czerwca. Ponieważ dwór Wólki Kozodawskiej był niewidoczny, znajdował się na uboczu, a dwór w Gołkowie przy samej drodze więc wszystkie wydarzenia noszą miano „pod Gołkowem”, ponadto dwór Gołków był pałacem. Reminiscencje z tych wydarzeń zamieściłem tu przed kilkoma dniami.

– W okresie bitwy właścicielem majątku był Franciszek Ryx, targowiczanin, człowiek który manipulował ostatnim królem Polski (był też wójtem sąsiedniego Piaseczna, gdzie w Chyliczkach założył lupanar niesłusznie nazywany „poniatówką”)

– 1898 rok zaważył na dalszych losach Wólki Kozodawskiej: w ALEI POD BATERIAMI są budowane tory KOLEI WILANOWSKIEJ inż. Henryka Hussa. Koncesja obejmuje połączenie z Warszawy aż do Grójca. W 1898r. linia o rozstawie 800mm dochodzi do cegielni gołkowskiej. Przy budowie kolei Henryk Huss wykorzystuje rosyjskie wojska inżynieryjne w ramach ćwiczeń budowy infrastruktury polowej.

– 1900r w obecnym ZALESINKU zostaje wytyczona obecna al. LIPOWA – konkurencyjna spółka kolejowa zakupuje od właściciela Wólki Kozodawskiej Domańskiego, pas gruntu, na którym, położy nowe szersze tory, istniejące w alei Lipowej do dziś.

– 1902r. Stefan książe Lubomirski odkupuje za sumę 300 000 rubli całą linię kolejową Henryka Hussa. Spółka Lubomirskiego przebudowuje linię na tory 1000mm i eksploatuje intratne połączenie do Gołkowa.  Przez następne 100 lat gwizd wąskotorowej kolejki grójeckiej będzie niemal hejnałem dla mieszkańców Zalesinka, a jej punktualność i niezawodność zaświadczy o dobrym wyborze miejsca do życia. Dziś wzbudza radość, że wciąż żyje.

– 1913r. powstaje ważny dla polskiej nauki obiekt – STACJA BADAWCZA ENTOMOLOGICZNA Polskiego Towarzystwa Naukowego na terenie Borówki Letniska. Według moich wielowątkowych badań INSTYTUT ZNAJDOWAŁ SIĘ PRZY OBECNEJ ULICY REDUTOWEJ – 2-5 POSESJA, zwrócony był frontem na pola Wólki Kozodawskiej i przylegał tyłem do ściany lasu wilanowskiego (obecnie Zalesie Las). Na odcinku od torów do ul. Czarnieckiego ul. Redutowa jest wspólną ulicą dla Borówki i Zalesinka, Borówka jest jako wąski pas wyłacznie po prawej stronie ul.Redutowej,

– jesienią 1914r. w wyniku zaciętych walk I Wojny Światowej zostaje zburzona Stacja naukowa w Borówce. Można jednak sądzić, że paradoksalnie, ta wielka strata i towarzyszący jej rozgłos w krajowej prasie naznaczyły na przyszłość Borówkę i późniejsze Zalesie jako miejsce ważne dla środowisk inteligenckich.

– od 1923r. notowania meteorologiczne w Wólce Kozodawskiej są podawane w komunikatach pogodowych Kraju.

– 1924r. zostaje zatwierdzony plan parcelacji cz. Wólki Kozodawskiej pod Letnisko, czyli początek życia Zalesinka,

– 1924/1925 zostaje wybudowana willa „Wypoczynek” vel „Pszczółka” przy ul. Czarnieckiego wg. projektu Romualda Gutta. Dziś jest to prawdopodobnie najstarszy obiekt w Zalesiu po tym jak w 2012r. za zgodą starosty, rozebrano najstarszy dom w Zalesiu Borówce, z 1911r.

Zalesinek – urbanistyka.

Urbanistyka Zalesia wymaga oddzielnego opracowania, jest niezwykle ciekawa pod względem poznawczym. Była tworzona w okresie, gdy należała wraz z architekturą do dziedzin SZTUKI. Sztuki codziennie oglądanej przez rzesze odbiorców przemierzających nasze ulice. W obszarze Zalesinka należy zwrócić uwagę na klarowne zasady podziału:

– dwie równoległe drogi są tu bazą podziału tzn. pas pomiędzy istniejącą drogą Pod Bateriami, a linią kolejki. W konsekwencji tego podziału poprowadzono ul.Kordeckiego, Czarnieckiego i Jaremy, oraz później(1929) ul.Jana Kazimierza,

– najważniejszą ulicą prostopadłą jest u.Longinusa. W swojej pierwotnej formie łączyła dwa piękne dziewicze tereny – Reduty (Kotyrki) z Doliną rzeki Jeziorki to znaczy przecinała aleję Pod Bateriami i rozpływała się na bujnych łakach Jeziorki. Była podstawowym szlakiem do przystanku kolejki, przystanku autobusu i sklepów przy al.Lipowej,

– okrągły, niewielki plac na przecięciu ul. Zagłoby i 11. Listopada został wyodrębniony przez mierniczego jako urbanistyczna dominanta, a historycznie jako pamiątka 1794r i najistotniejsze:

– nie znajdziemy granicy Zalesinka z Gołkowem Letniskiem. Wólka Kozodawska Letnisko i Gołków Letnisko zostały zaprojektowane jedną ręką. Ulice Zalesinka pod tą samą nazwą przechodzą na teren Gołkowa jakby niepostrzeżenie. Nazwy ulic obydwu letnisk pochodzą z Trylogii Henryka Sienkiewicza i są pamiątką po kulminacji uczuć patriotycznych, po odzyskaniu niepodległości w 1918r.

A jednak nastąpił rozdział obu letnisk, nastąpił trzykrotnie –

1. Gołków nie znalazł się w strukturze Towarzystwa Przyjaciół Zalasia(1927r.)

2. W 1933r. powstały trzy oddzielne gromady(sołectwa); Gołków Letnisko, Wólka Kozodawska Letnisko, Las Zalesie.

3. Gołków nie znalazł się w stworzonej w 1951r. parafii Zalesie Dolne, pozostając w parafii Jazgarzew.

Aleja Pod Bateriami.

Każda z ulic Zalesinka wymaga oddzielnego opisu, jednak zawsze na czoło wysuwa się aleja Pod Bateriami, jako najstarsza droga w naszym obszarze.

Aleja Pod Bateriami 1 lipca 1952r.

Okazywanie lojalności wobec Nowych Władz, było rutynowym działaniem Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Piasecznie. Pierwszym i widocznym aktem lojalności była zmiana nazw ulic w Piasecznie i w zawłaszczonych miejscowościach. Mało kto wie, że piaseczyński aktyw zmienił ALEJĘ POD BATERIAMI na ALEJĘ BOLESŁAWA BIERUTA.

Ulica znakomicie nadawała się do uczczenia moskiewskiego agenta, pełniącego funkcję prezydenta Polski Ludowej. Posiadała nobilitujące miano „ALEJA”, miała twardą nawierzchnię, stanowiła najdłuższą ulicą w administracji, wyróżniała się zadbanymi posesjami na zamieszkalych odcinkach ze statecznymi topolami po obu stronach, a tablice z nazwą były widoczne dla przejeżdżających. Mozna też przypuszczać, że ci słabo edukowani działacze, kojarzyli „baterie” bardziej z latarką, niż z historią Polski i mogli mieć „spokojne sumienie”.

Pomimo, że nazwa „Bieruta” zniknęła w latach 60. to w dokumentach przetrwała aż do urzędowania burmistrza Zalewskiego (dokumentacja gazyfikacji Zalesinka).

Prawdopodobnie miano „ALEJA” zamieniono na „ulica” przy kolejnym manipulowaniu nazwami zalesiańskich ulic, tj. w 1975r. Także współcześni samorządowcy mają mgliste pojęcie o tożsamości zarządzanego terenu i utrwalają ten wybryk.